سرپل ذهاب پیشنهادی برای جاینام حُلوان بر اساس مطالعه ی مدارک نوشتاری

سرپل ذهاب یکی از مهم ترین حوزه های فرهنگی ایران در دوران پیش از اسلام و دوران اسلامی بوده است که در استان کرمانشاه و در نزدیکی شهرستان قصرشیرین قرار دارد. این شهرستان به دلیل موقعیت سوق الجیشی خود که در مسیر جاده ی موسوم به ابریشم قرار دارد، در تحولات سیاسی ایران در ادوار مختلف نقش بسزایی داشته است. سابقه ی تاریخی این حوزه ی فرهنگی بسیار طولانی است، به طوری که وجود آثار باستانی هم چون نقش برجسته ی آنوبانونی، نقش برجسته و کتیبه ی اشکانی، خود شاهدی بر این ادعا هستند. هدف از این نوشتار، بررسی جغرافیایی تاریخی محدوده ی فرهنگی سرپل ذهاب بر اساس آگاهی های موجود در منابع نوشتاری است. بدین منظور عمده ی منابع اصلی بررسی شده نشان می دهد که با گذر زمان و تغییر پادشاهی ها از این محدوده ی جغرافیایی با عناوین مختلفی یاد شده است که «خالا»، «کالح» و «حُلوان» از آن جمله اند؛ اما این تنوع اسمی سرپل ذهاب و شباهت اسمی واژه ی حلوان با دیگر مناطق از جمله «حلوان» قهستان - نیشاپور، «حلوان» مصر و «حلوان» عراق باعث ایجاد اختلاف نظر در بین مورخین و جغرافیا دانان شده است. با این حال در منابع معتبر پیش از اسلام، هم چون اثر «خاراکسی» از این منطقه قبل از «کارینا» (کرند امروزی) یاد شده است. جغرافیانویسان و مورخین در برخی از مقاطع تاریخی مانند فتوحات اسلامی در ذکر وقایع و حوادث آن ایام از حلوان یاد کرده اند. در اوایل دوره ی اسلامی ضمن فتح مداین و جلولاء، از حلوان به عنوان مقَر یزدگرد سوم یاد شده که در شرق «جلولاء» قرار گرفته بود. حال پرسش اصلی این است که، آیا سرپل ذهاب را می توان با حلوان ذکر شده در منابع یاد شده با محدوده ی جغرافیایی امروزی آن منطبق دانست؟ بر اساس پژوهش های انجام شده در این زمینه و جغرافیای تاریخی سرپل ذهاب به نظر می رسد که حلوان ذکر شده در منابع پیش از اسلام و دوره ی اسلامی با محدوده ی جغرافیایی سرپل ذهاب امروزی انطباق دارد. بر این اساس پژوهش پیش رو به روش توصیفی-تحلیلی و بر اساس اطلاعات موجود در منابع و اسناد تاریخی و جغرافیایی و نیز تحقیقات صاحب نظران تدوین شده است.